Leidt visolie tot gewichtsverlies?

Visolie-supplementen bestaan uit de visvetzuren eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA). Dit zijn omega-3 vetzuren die voornamelijk in verband worden gebracht met een beschermend effect tegen hart- en vaatziekten. Er zijn echter ook studies gedaan waarin gekeken is naar het effect op het lichaamsgewicht en de vetmassa. Chinese onderzoekers hebben deze studies samengevoegd. Blijkt daaruit dat een visolie-supplement nuttig kan zijn voor gewichtsverlies?

Visolie en gewichtsverlies

De relatie tussen visolie en gewichtsverlies komt niet uit de lucht vallen. In dierproeven is visolie in combinatie met een vetrijke voeding geassocieerd met een afname van het lichaamsgewicht en de vetmassa. Een aantal mechanismen zou hier verantwoordelijk voor kunnen zijn:

• Visolie laat vetcellen afsterven.
• Visolie verhoogt de plasma-spiegel adipokines. Dit is een hormoon dat wordt afgescheiden door vetcellen. Bij mensen met obesitas is de plasma-spiegel ervan lager dan bij mensen met een ‘gezond’ gewicht [1].
• Visolie verhoogt de vetverbranding.
• Visolie verhoogt het energieverbruik.

Of extra visolie ook bij mensen tot gewichtsverlies en afname van de vetmassa leidt is onduidelijk. Studies die daarnaar gekeken hebben laten geen eenduidig effect zien.  Dat komt mogelijk door het kleine aantal deelnemers en doordat het soort interventies van elkaar verschilden. Om nu meer duidelijkheid te krijgen hebben Chinese onderzoekers in november 2015 een overzichtsartikel met meta-analyse gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift PLoS One [2]. Studies kwamen in aanmerking wanneer ze voldeden aan de volgende criteria:

• Gerandomiseerde opzet (parallel of cross-over).
• Geblindeerd en gecontroleerd (enkel of dubbel).
• Volwassen deelnemers (≥18 jaar).
• Een BMI van ≥25 kg/m².
• Een studie duur van ≥4 weken.
• Lichaamsgewicht, BMI, middelomtrek of de verhouding middelomtrek/heupomtrek (MHV) als uitkomstmaat.

Resultaten

Na een systematische zoektocht in de literatuur vonden de onderzoekers 21 studies die aan de criteria voldeden met in totaal 1.652 deelnemers [4-24]. Sommige studies bevatten meerdere vergelijkingen, bijvoorbeeld doordat verschillende hoeveelheden visolie werden onderzocht. Het overzichtsartikel bevatte daardoor in totaal 30 vergelijkingen. Hiervan hadden er 23 een dubbelblinde opzet en 7 waren enkelblind. Op één studie na kregen alle deelnemers visoliecapsules. In die andere studie was er een groep die vette vis te eten kreeg (3×150 gram zalm/week) [19]. Eén studie heeft alleen gekeken naar het visvetzuur EPA [9]. De vraag is of die studie wel meegenomen had moeten worden.
De mediane inname van visolie was 1,92 gram per dag met een spreiding van 0,54-11,3 gram per dag.
De mediane studieduur was 12 weken met een spreiding van 4-24 weken.
Dertien studies paste naast de visolie ook andere interventies toe. Meestal was dat caloriebeperking (n=11). Extra lichaamsbeweging kwam voor in één studie net als een combinatie van caloriebeperking en extra bewegen.

Lichaamsgewicht

Er waren 21 vergelijkingen, bestaande ui 1.329 deelnemers waarin gekeken is naar het effect van visolie op het lichaamsgewicht. Hieruit blijkt dat visolie daar geen gunstig effect op heeft (SMD: -0,07; 95% CI: -0,21 tot 0,07). Dat geldt ook voor de meeste subanalyses. Wel werd een gunstig effect gevonden wanneer visolie werd gegeven als onderdeel van een afslankprogramma op voorwaarde dat de studie korter dan 12 weken duurde (WMD: -0,32; 95% CI: -0,54 tot -0,11) en bij deelnemers met een BMI van <32 kg/m² (WMD: -0,28; 95% CI: -0,54 tot -0,02).

BMI

Er waren 27 vergelijkingen, bestaande uit 1.514 deelnemers waarin gekeken is naar het effect van visolie op de BMI. Hieruit blijkt dat visolie daar geen gunstig effect op heeft (SMD: -0.09; 95% CI: -0,22 tot 0,03). Dat geldt ook voor de meeste subanalyses. Wel werd een gunstig effect gevonden wanneer visolie werd gegeven als onderdeel van een afslankprogramma op voorwaarde dat de studie korter dan 12 weken duurde (SMD: -0,40; CI: -0,62 tot -0,18).

Middelomtrek

Er waren 19 vergelijkingen, bestaande uit 1.237 deelnemers waarin gekeken is naar het effect van visolie op de middelomtrek. Hieruit blijkt dat visolie daar een gunstig effect op heeft (SMD: -0,16; 95% CI: -0,31 tot -0,02). Wanneer gekeken wordt naar studies waarin alleen visolie werd gegeven verdwijnt het gunstige effect (SMD: -0,14; 95% CI: -0,36 tot 0,09). Wanneer gekeken wordt naar studies waarin visolie als onderdeel van een afslankprogramma, werd wederom een gunstig effect gevonden (SMD: -0,23; 95% CI: -0,40 tot -0,06).

Verhouding middelomtrek/heupomtrek

Er waren 11 vergelijkingen, bestaande uit 619 deelnemers waarin gekeken is naar het effect van visolie op de verhouding middelomtrek/heupomtrek. Hieruit blijkt dat visolie daar een gunstig effect op heeft (SMD: -0,52; 95% CI: -0,76 tot -0,27). Dat blijkt ook uit studies waarin alleen visolie werd gegeven (SMD: -0,39; 95% CI: -0,72 tot -0,07) of in combinatie met een afslankprogramma (SMD: -0,63; 95% CI: -1,00 tot -0,25).

Opmerkingen

• De studies verschilden onderling behoorlijk van elkaar in duur, intensiteit, dosis, verhouding EPA/DHA en gezondheidsstatus. Soms zijn het gezonde mensen, maar er zijn ook studies waarin gekeken is naar mensen met diabetes mellitus type II, hypertensie of het metabool syndroom. Deze verschillen verhogen de heterogeniteit.
• De studies duurde relatief kort. De drie langstdurende studies hadden een duur van 24 weken. Er is weliswaar een studie die 12 maanden duurde (niet opgenomen in de meta-analyse), maar hierin werd de deelnemers slechts geadviseerd om twee keer in de week 180 gram vis te eten in combinatie met caloriebeperking (475 kcal onder energiebehoefte) [24]. Overigens was de uitval hier hoog (47%). Het visadvies leidde niet een groter gewichtsverlies vergeleken met de deelnemers die dat advies niet kregen.
• Door de diverse tekortkomingen is het verstandig om de resultaten met enige terughoudendheid te interpreteren. Dat geldt ook voor resultaten uit subanalyses of zelfs uit sub-subanalyses. Hierdoor neemt het aantal analyses sterk toe waardoor de kans op het vinden van een significant effect toeneemt.
• Er is een theorie dat visolie eerder beschermt tegen gewichtstoename dan dat het helpt bij gewichtsverlies. We zien bijvoorbeeld dat de plasma-spiegel van deze vetzuren lager is bij mensen met overgewicht en obesitas dan bij mensen met een ‘gezond’ gewicht [25, 26]. Meer onderzoek hiernaar is nodig.
• De European Food ans Safety Authority (EFSA) geeft aan dat een combinatie EPA en DHA tot 5 gram veilig is voor volwassenen [27]. In één studie lag de hoeveelheid aanmerkelijk hoger met 11,3 gram/dag [14].
• De studie is gefinancierd door de Chinese overheid [28].
• In 2009 en 2010 zijn door Buckley & Lowe twee overzichtsartikelen verschenen over het effect van visvetzuren op lichaamssamenstelling [29, 30]. Hierin concluderen ze dat visvetzuren de lichaamssamenstelling kunnen verbeteren, maar dat het bewijs niet overtuigend is en dat meer studies nodig zijn. Een meta-analyse ontbreekt echter. Een ander verschil is dat studies met een duur vanaf drie weken werden meegenomen en studies waarin ook gekeken is naar deelnemers zonder overgewicht of obesitas.
• In 2014 is er een overzichtsartikel verschenen met een meta-analyse op basis van 17 studies waarin ook deelnemers zonder overgewicht of obesitas zijn meegenomen [31]. De studieduur varieerde van 3 weken tot 3 jaar en er werd gekeken naar zowel vis als visolie. Hierin vonden ze in hoofdlijnen dezelfde resultaten, alleen bereikten ze hier waren ze wel statistisch significant:
  • Het lichaamsgewicht verminderde (-0,59 kg; CI: -0,96 tot -0,21).
  • Het vetpercentage verminderde (-0,49 %;  CI: -0,97 tot -0,01).
  • De BMI liet dalen (-0,24 kg/m²; CI: -0,40 tot -0,08).
  • De middelomtrek liet afnemen (-0,81 cm; CI: -1,34 tot -0,28).
  • De vetmassa en vetvrije massa veranderde niet significant (respectievelijk(-0,36 kg; CI: -0,96 tot 0,24) en (-0,19 kg; CI: -0,72 tot 0,33).
  • De meeste individuele studies laten geen statistisch significant verschil zien.
  • Een subanalyse van studies die langer dan 60 dagen duurden (n=8) liet geen significant effect zien op de BMI (0,09 kg/m²; CI: -0,22 tot 0,41).
    • Reactie van dr. Nicole Bender na emailcontact:

“The review of Du et al. found basically similar results than our study, but they did not reach statistical significance for some of the outcomes. The differences you noted below are mainly due to slightly different inclusion and exclusion criteria:

●     Less studies included: we did not include studies that did not have body measures as a declared primary or secondary outcome, like in the studies by Moori et al 1999, who actually assessed the effect of fish on serum lipids, glucose, and insulin. Body measures were not the main outcome. We excluded studies were body measures were not the main outcome, as there are many studies on other effects of fish oil (like the effect of fish oil on psychiatric disorders), assessing body measures just for the purpose to exclude unwanted changes in body measures. We were not interested in this kind of studies, as they did not address our research question. With our restrictions we focused only on studies who really assessed the effect of fish or fish oil on body composition as the main research question.

●     Not only subjects with overweight/obesity: we were actually interested in the question of how fish and fish oil affects people of different BMIs, as there are some indications, that fish and fish oil might increase weight in underweight people. We excluded cachectic (ill) people, but we included people with normal BMI in order to assess this effect.

●     Study-duration starting at 3 weeks: we were interested in the question of how long fish or fish oil has to be taken in order to obtain an effect. We therefore did not restrict length of study.

Such differences are normal between reviews and reflect slightly differences in research questions. The important is, that the methods, criteria, etc., are well described, in order to assess the differences, as I did hear. In this way you can interpret the results in the light of these slight differences.”

• De Gezondheidsraad concludeert in de nieuwe Richtlijnen goede voeding 2015 [32]: “Er is te weinig onderzoek om een uitspraak te doen over het effect van EPA+DHA suppletie op het lichaamsgewicht.” Hierin is echter alleen gekeken naar het lichaamsgewicht als uitkomstmaat en niet de middelomtrek. De meta-analyse van Bender, et al heeft de Gezondheidsraad buiten beschouwing gelaten omdat daarin ook studies naar vis werden meegenomen en studies die gericht zijn op gewichtsverlies door caloriebeperking.

Conclusie

Deze meta-analyse laat niet zien dat extra visolie tot gewichtsverlies leidt bij volwassen mensen met overgewicht of obesitas. Wel laten studies zien dat extra visolie een gunstig effect heeft op de verhouding middelomtrek/heupomtrek, met name als onderdeel van een afslankprogramma. Door de heterogeniteit en relatief korte studieduur dienen de resultaten echter met enige terughoudendheid worden geïnterpreteerd. Een eerdere meta-analyse (2014), met andere inclusie-criteria, laat zien dat extra visolie tot een geringe afname leidt van het lichaamsgewicht en vetpercentage en een vermindering van de middelomtrek.  Meer studies met een langere duur zijn nodig om een meer definitieve conclusie te kunnen trekken.

Referenties

1. Lihn AS, Pedersen SB, Richelsen B. Adiponectin: action, regulation and association to insulin sensitivity. Obes Rev. 2005 Feb;6(1):13-21.
2. Du S, Jin J, Fang W, Su Q. Does Fish Oil Have an Anti-Obesity Effect in Overweight/Obese Adults? A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. PLoS One. 2015 Nov 16;10(11):e0142652.
3. http://netherlands.cochrane.org/veelgestelde-vragen#wat%20is een meta-analyse
4. Cussons AJ, Watts GF, Mori TA, Stuckey BG. Omega-3 fatty acid supplementation decreases liver fat content in polycystic ovary syndrome: a randomized controlled trial employing proton magnetic resonance spectroscopy. The Journal of clinical endocrinology and metabolism. 2009; 94(10):3842–8.
5. DeFina LF, Marcoux LG, Devers SM, Cleaver JP, Willis BL. Effects of omega-3 supplementation in combination with diet and exercise on weight loss and body composition. The American journal of clinical nutrition. 2011; 93(2):455–62.
6. Gammelmark A, Madsen T, Varming K, Lundbye-Christensen S, Schmidt EB. Low-dose fish oil supplementation increases serum adiponectin without affecting inflammatory markers in overweight subjects. Nutrition research. 2012; 32(1):15–23.
7. Hill AM, Buckley JD, Murphy KJ, Howe PR. Combining fish-oil supplements with regular aerobic exercise improves body composition and cardiovascular disease risk factors. The American journal of clinical nutrition. 2007; 85(5):1267–74.
8. Itariu BK, Zeyda M, Hochbrugger EE, Neuhofer A, Prager G, Schindler K, et al. Long-chain n-3 PUFAs reduce adipose tissue and systemic inflammation in severely obese nondiabetic patients: a randomized controlled trial. The American journal of clinical nutrition. 2012; 96(5):1137–49.
9. Itoh M, Suganami T, Satoh N, Tanimoto-Koyama K, Yuan X, Tanaka M, et al. Increased adiponectin secretion by highly purified eicosapentaenoic acid in rodent models of obesity and human obese subjects. Arteriosclerosis, thrombosis, and vascular biology. 2007; 27(9):1918–25.
10. Crochemore IC, Souza AF, de Souza AC, Rosado EL. omega-3 polyunsaturated fatty acid supplementation does not influence body composition, insulin resistance, and lipemia in women with type 2 diabetes and obesity. Nutrition in clinical practice: official publication of the American Society for Parenteral and Enteral Nutrition. 2012; 27(4):553–60.
11. Kabir M, Skurnik G, Naour N, Pechtner V, Meugnier E, Rome S, et al. Treatment for 2 mo with n 3 polyunsaturated fatty acids reduces adiposity and some atherogenic factors but does not improve insulin sensitivity in women with type 2 diabetes: a randomized controlled study. The American journal of clinical nutrition. 2007; 86(6):1670–9. PMID: 18065585.
12. Kratz M, Swarbrick MM, Callahan HS, Matthys CC, Havel PJ, Weigle DS. Effect of dietary n-3 polyunsaturated fatty acids on plasma total and high-molecular-weight adiponectin concentrations in overweight to moderately obese men and women. The American journal of clinical nutrition. 2008; 87 (2):347–53.
13. Krebs JD, Browning LM, McLean NK, Rothwell JL, Mishra GD, Moore CS, et al. Additive benefits of long-chain n-3 polyunsaturated fatty acids and weight-loss in the management of cardiovascular disease risk in overweight hyperinsulinaemic women. International journal of obesity. 2006; 30(10):1535–44.
14. Mendez-Sanchez N, Gonzalez V, Aguayo P, Sanchez JM, Tanimoto MA, Elizondo J, et al. Fish oil (n-3) polyunsaturated fatty acids beneficially affect biliary cholesterol nucleation time in obese women losing weight. The Journal of nutrition. 2001; 131(9):2300–3.
15. Mori TA, Bao DQ, Burke V, Puddey IB, Watts GF, Beilin LJ. Dietary fish as a major component of a weight-loss diet: effect on serum lipids, glucose, and insulin metabolism in overweight hypertensive subjects. The American journal of clinical nutrition. 1999; 70(5):817–25.
16. Munro IA, Garg ML. Dietary supplementation with long chain omega-3 polyunsaturated fatty acids and weight loss in obese adults. Obesity research & clinical practice. 2013; 7(3):e173–81.
17. Rafraf M, Mohammadi E, Asghari-Jafarabadi M, Farzadi L. Omega-3 fatty acids improve glucose metabolism without effects on obesity values and serum visfatin levels in women with polycystic ovary syndrome. Journal of the American College of Nutrition. 2012; 31(5):361–8.
18. Sjoberg NJ, Milte CM, Buckley JD, Howe PR, Coates AM, Saint DA. Dose-dependent increases in heart rate variability and arterial compliance in overweight and obese adults with DHA-rich fish oil supplementation. The British journal of nutrition. 2010; 103(2):243–8.
19. Thorsdottir I, Tomasson H, Gunnarsdottir I, Gisladottir E, Kiely M, Parra MD, et al. Randomized trial of weight-loss-diets for young adults varying in fish and fish oil content. International journal of obesity. 2007; 31(10):1560–6.
20. Tierney AC, McMonagle J, Shaw DI, Gulseth HL, Helal O, Saris WH, et al. Effects of dietary fat modification on insulin sensitivity and on other risk factors of the metabolic syndrome—LIPGENE: a European randomized dietary intervention study. International journal of obesity. 2011; 35(6):800–9.
21. Vargas ML, Almario RU, Buchan W, Kim K, Karakas SE. Metabolic and endocrine effects of long-chain versus essential omega-3 polyunsaturated fatty acids in polycystic ovary syndrome. Metabolism: clinical and experimental. 2011; 60(12):1711–8.
22. Wong AT, Chan DC, Barrett PH, Adams LA, Watts GF. Supplementation with n3 fatty acid ethyl esters increases large and small artery elasticity in obese adults on a weight loss diet. The Journal of nutrition. 2013; 143(4):437–41.
23. Hartwich J, Malec MM, Partyka L, Perez-Martinez P, Marin C, Lopez-Miranda J, et al. The effect of the plasma n-3/n-6 polyunsaturated fatty acid ratio on the dietary LDL phenotype transformation—insights from the LIPGENE study. Clinical nutrition. 2009; 28(5):510–5. 19481310.
24. Tapsell LC, Batterham MJ, Charlton KE, Neale EP, Probst YC, O’Shea JE, et al. Foods, nutrients or whole diets: effects of targeting fish and LCn3PUFA consumption in a 12mo weight loss trial. BMC public health. 2013; 13:1231.
25. Micallef M, Munro I, Phang M, Garg M. Plasma n-3 Polyunsaturated Fatty Acids are negatively associated with obesity. The British journal of nutrition. 2009; 102(9):1370–4.
26. Karlsson M, Marild S, Brandberg J, Lonn L, Friberg P, Strandvik B. Serum phospholipid fatty acids, adipose tissue, and metabolic markers in obese adolescents. Obesity. 2006; 14(11):1931–9.
27. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA); Scientific Opinion related to the Tolerable Upper Intake Level of eicosapentaenoic acid (EPA), docosahexaenoic acid (DHA) and docosapentaenoic acid (DPA). EFSA Journal 2012;10(7):2815. [48 pp.]
28. Shanghai.gov.cn/ (gebroken link)
29. Buckley JD, Howe PR. Anti-obesity effects of long-chain omega-3 polyunsaturated fatty acids. Obesity
    reviews: an official journal of the International Association for the Study of Obesity. 2009; 10(6):648–59.
30. Buckley JD, Howe PR. Long-chain omega-3 polyunsaturated fatty acids may be beneficial for reducing
    obesity-a review. Nutrients. 2010; 2(12):1212–30.
31. Bender N, Portmann M, Heg Z, Hofmann K, Zwahlen M, Egger M. Fish or n3-PUFA intake and body composition: a systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2014 Aug;15(8):657-65.
32. Gezondheidsraad. Eicosapentaeenzuur en docosahexaeenzuur – Achtergronddocument bij Richtlijnen goede voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad, 2015; publicatienr. A15/17.

[/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]