Leidt suppletie met vitamine D tot gewichtsverlies en een lager vetpercentage?

Vitamine D is een populair vitamine. Naast de essentiële rol die het vervult bij het krijgen en behouden van stevige botten, is het betrokken bij talloze andere lichaamsprocessen. We zien dat een lage vitamine D-spiegel is geassocieerd met verschillende gezondheidsproblemen. De vraag is echter of die gezondheidsproblemen veroorzaakt worden door een lage vitamine D-spiegel, of dat die gezondheidsproblemen een lage vitamine D-spiegel veroorzaken. Studies wijzen op dat laatste [1]. Maar hoe zit dat bij vitamine D en overgewicht? Leidt overgewicht tot een lage vitamine D-spiegel of leidt een lage vitamine D-spiegel tot obesitas en kan suppletie met vitamine D dan voor gewichtsverlies zorgen?

Vitamine D en lichaamsgewicht/vetmassa

Een meta-analyse met observationele studies laat zien dat de vitamine D-spiegel (serum 25(OH)D) invers is geassocieerd met de vetmassa en het vetpercentage [2]. Deelnemers met een grote vetmassa en een hoog vetpercentage hadden dus een lagere vitamine D-spiegel dan deelnemers met een kleinere vetmassa en een lager vetpercentage.

We zien dan ook dat bij mensen met obesitas vaker een vitamine D-deficiëntie (≤ 50 nmol/l) voorkomt dan bij mensen zonder obesitas [3]. Dit zou kunnen komen doordat mensen met obesitas minder vaak buiten komen en aan zonlicht worden blootgesteld, of doordat de huid minder goed in staat is om vanuit zonlicht vitamine D aan te maken. Een andere mogelijkheid is dat een lage vitamine-D spiegel gewichtstoename stimuleert [4]. Op basis daarvan is de gedachte ontstaan dat suppletie met vitamine D zou kunnen helpen om lichaamsgewicht en vetmassa te verliezen. Een meta-analyse uit 2018 laat op basis van tien gerandomiseerde studies echter niet zien dat suppletie met vitamine D (10-175 mcg/dag) het vetpercentage laat dalen [2]:

“A total of 35 observational and 10 intervention studies were included in the analyses. According to our findings, a significant inverse association between PFM (vetpercentage) or FM (vetmassa) and 25 (OH)D exist. After subgroup analysis based on type of reported FM, the opposite correlation between PFM and FM and 25(OH)D remained unchanged. Age, latitude and longitude had no effect on the pooled effect size of association between PFM or FM and 25(OH)D level. The pooled result of the direct pair wise meta-analysis on RCTs showed that vitamin D3 interventions did no significantly alter PFM from baseline”

Dit is lijn met een meta-analyse uit 2015 waarin geen effect werd gevonden van vitamine D-suppletie op BMI, lichaamsgewicht en vetmassa op basis van respectievelijk 24, 21 en 13 gerandomiseerde studies (figuren) [5]:

“This meta-analysis of RCTs showed no overall evidence of direct effects of vitamin D on 3 measures of adiposity: BMI, body weight, and fat mass.”

Een verklaring daarvoor is dat een lage vitamine D-spiegel niet tot een hoger vetpercentage leidt, maar dat een hoog vetpercentage tot een lage vitamine D-spiegel leidt. Dat zou kunnen komen doordat:

• de vetmassa het vetoplosbare vitamine D na inname, of aanmaak door de huid, stevig bindt waardoor er minder in de bloedcirculatie terecht komt [6, 7];
• mensen met obesitas een groter lichaamsvolume hebben waardoor vitamine D als het ware verdund wordt [6].

Er zijn dan ook aanwijzingen dat de dosering vitamine D voor mensen met overgewicht 1,5 keer en voor mensen met obesitas 2,5 keer zo hoog zou moeten zijn om de gewenste vitamine D-spiegel te bereiken [8]. Op basis van een relatief grote studie (n=17.614) waarbij lengte en gewicht zijn gemeten (in plaats van zelf-rapportage) werd namelijk geschat dat suppletie met 15 mcg/dag de vitamine D-spiegel liet stijgen tot 83, 76 en 66 nmol/l bij deelnemers met respectievelijk een ‘normale’ BMI, overgewicht en obesitas. En om een vitamine D-spiegel van 100 nmol/l te bereiken was respectievelijk  52, 77 en 137 mcg vitamine D nodig. Om de gewenste vitamine D-spiegel vervolgens te behouden is het denkbaar dat dezelfde dosering aangehouden kan worden als voor mensen zonder obesitas.

Effect van gewichtsverlies op de vitamine D spiegel

Gewichtsverlies laat een kleine, maar significante [9] of bijna significante (p=0.05 na correctie voor studiekwaliteit) [10] stijging van de vitamine D-spiegel zien. Mogelijk wordt niet altijd de drempel van gewichtsverlies gehaald om een stijging van de vitamine D-spiegel te kunnen aantonen. Auteurs van een meta-analyse, waarbij alleen gekeken is naar studies zonder vitamine D-suppletie, hebben berekend dat iedere afname van het lichaamsgewicht met 10 kg de vitamine D-spiegel met 6,4 nmol/l liet stijgen (p=0.05) [9]. Een afname van het vetpercentage met 10% liet de vitamine D-spiegel met een bijna significante 10,5 nmol/l stijgen (p=0.06).

De relatief bescheiden stijging komt mogelijk doordat de afgifte vanuit het vetweefsel traag gaat en een deel van het opgeslagen vitamine D wordt omgezet in (onwerkzame) metabolieten die gedeeltelijk via de urine/ontlasting het lichaam verlaten (zie afbeelding) [10].

Er zijn studies die laten zien dat de vitamine D-spiegel bij aanvang van invloed is op gewichtsverlies [11, 12]. Een hoge vitamine D-spiegel bij aanvang was succesvoller zijn voor gewichtsverlies. Niet alle studies laten dat echter zien [13-15] en ook de meta-analyse uit 2018 vond geen significante relatie. Dat de vitamine D-spiegel geen rol speelt bij de mate van gewichtsverlies is op dit moment echter nog niet uit te sluiten.

Referenties

1. Theodoratou E, Tzoulaki I, Zgaga L, Ioannidis JP. Vitamin D and multiple health outcomes: umbrella review of systematic reviews and meta-analyses of observational studies and randomised trials. BMJ. 2014 Apr 1;348:g2035.
2. Golzarand M, Hollis BW, Mirmiran P, Wagner CL, Shab-Bidar S. Vitamin D supplementation and body fat mass: a systematic review and meta-analysis. Eur J Clin Nutr. 2018 Mar 21.
3. Pereira-Santos M, Costa PR, Assis AM, Santos CA, Santos DB. Obesity and vitamin D deficiency: a systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2015 Apr;16(4):341-9.
4. Foss YJ. Vitamin D deficiency is the cause of common obesity. Med Hypotheses. 2009 Mar;72(3):314-21.
5. Chandler PD, Wang L, Zhang X, Sesso HD, Moorthy MV, Obi O, Lewis J, Prince RL, Danik JS, Manson JE, LeBoff MS, Song Y. Effect of vitamin D supplementation alone or with calcium on adiposity measures: a systematicreview and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Rev. 2015 Sep;73(9):577-93.
6. Drincic AT, Armas LAG, Van Diest EE, Heaney RP. Volumetric dilution, rather than sequestration best explains the low vitamin D status of obesity. Obesity. 2012;20:1444–8).
7. Wortsman J, Matsuoka LY, Chen TC, Lu Z, Holick MF. Decreased bioavailability of vitamin D in obesity. Am J Clin Nutr. 2000 Sep;72(3):690-3.
8. Ekwaru JP, Zwicker JD, Holick MF, Giovannucci E, Veugelers PJ. The importance of body weight for the dose response relationship of oral vitamin Dsupplementation and serum 25-hydroxyvitamin D in healthy volunteers. PLoS One. 2014 Nov 5;9(11):e111265.
9. Mallard SR, Howe AS, Houghton LA. Vitamin D status and weight loss: a systematic review and meta-analysis of randomized and nonrandomized controlled weight-loss trials. Am J Clin Nutr. 2016;104:1151–9.
10. Pannu PK, Zhao Y, Soares MJ. Reductions in body weight and percent fat mass increase the vitamin D status of obese subjects: a systematic review and metaregression analysis. Nutr Res. 2016 Mar;36(3):201-13.
11. Ortega RM, López-Sobaler AM, Aparicio A, Bermejo LM, Rodríguez-Rodríguez E, Perea JM, Andrés P. Vitamin D status modification by two slightly hypocaloric diets in young overweight/obese women. Int J Vitam Nutr Res, 2009;79(2):71–8.
12. Ortega RM, Aparicio A, Rodríguez-Rodríguez E, Bermejo LM, Perea JM, López-Sobaler AM, Ruiz-Roso B, Andrés P. Preliminary data about the influence of vitamin D status on the loss of body fat in young overweight/obese women following two types of hypocaloric diet. Br J Nutr. 2008 Aug;100(2):269-72.
13. Shahar DR, Schwarzfuchs D, Fraser D, Vardi H, Thiery J, Fiedler GM, Blüher M, Stumvoll M, Stampfer MJ, Shai I; DIRECT Group. Dairy calcium intake, serum vitamin D, and successful weight loss. Am J Clin Nutr. 2010 Nov;92(5):1017-22.
14. Mason C, Xiao L, Imayama I, Duggan CR, Bain C, Foster-Schubert KE, Kong A, Campbell KL, Wang CY, Neuhouser ML, Li L, W Jeffery R, Robien K, Alfano CM, Blackburn GL, McTiernan A. Effects of weight loss on serum vitamin D in postmenopausal women. Am J Clin Nutr. 2011 Jul;94(1):95-103.
15. Rosenblum JL, Castro VM, Moore CE, Kaplan LM. Calcium and vitamin D supplementation is associated with decreased abdominal visceral adipose tissue in overweight and obese adults, Am J Clin Nutr, 2012;95(1):101–8.