Tegenwoordig is de benaming ‘superfoods’ steeds vaker te horen. Een definitie bestaat er niet voor, maar de benaming wordt gebruikt voor natuurlijke voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamines, mineralen, antioxidanten en andere ‘gezonde’ voedingsstoffen zoals flavonoïden en polyfenolen. Hierdoor hebben ‘superfoods’ het imago van bijzonder gezond dat ook zo word uitgedragen. Voorbeelden van ‘superfoods’ zijn rauwe cacao, chia-zaden, mangosteen, granaatappel, noni morinda, acaibessen en gojibessen. Omdat ‘superfoods’ vaak gemeenschappelijke kenmerken kunnen er algemene uitspraken over worden gedaan. Voor diepgang is het echter noodzakelijk om één ‘superfood’ eruit te lichten. In dit artikel staat de gojibes in de schijnwerpers. Zijn gojibessen gezonder dan ander fruit waardoor ze de benaming ‘superfoods’ verdienen?
De Gogibes
De gojibes Gojibessen maken al lange tijd deel uit van de traditionele keuken van Oost Azië. Tegenwoordig groeien ze ook in Europa, waaronder in Nederland. De bes heeft een nootachtige smaak is rood/oranje van kleur, ca 2 cm. groot en heeft een ovale vorm. Hoewel ze voor cconsumptie meestal gedroogd worden, worden ze ook vers gegeten of als (prijzig) sap gedronken. Andere benamingen voor de gojibes zijn boksdoorn wolfberry en Gou Qi Zi.
Er bestaan twee verschillende soorten, de Lycium barbarum en de Lycium chinense, die sterk aan elkaar verwant zijn. Verkopers van goji-producten zeggen vaak dat hun product alleen Lycium barbarum bevat, maar omdat het moeilijk is om de twee soorten van elkaar te onderscheiden is het mogelijk dat er ook Lycium chinense inzit.
In Europa is de gojibes in veel commerciële producten terug te vinden. Naast vruchtendrank is de bes ook in bier, wijn, koekjes, snoeprepen, chocolade, muesli, worst en soep te vinden. En natuurlijk zijn er als echt ‘superfood’ gedroogde gojibessen te koop.
De gezondheidsclaims
Op internet worden uiteenlopende gezondheidsclaims voor de gojibes gemaakt, bijvoorbeeld op de websites Gojibessen.nu, Goji-bes.nl en Gojibes.nl
Waar komen de gezondheidsclaims vandaan?
Het is niet zo dat de bovenstaande gezondheidsclaims geheel uit de lucht zijn komen vallen. Er is namelijk onderzoek gedaan waar deze gezondheidsclaims op gebaseerd zouden moeten zijn. Meestal wordt bij het noemen van de gezondheidsvoordelen dan ook verwezen naar de wetenschappelijke literatuur:
Op de website Gojibessen.nu wordt geschreven:
“Wij willen benadrukken dat de feiten die hierboven staan beschreven niet uit eigen onderzoek waar genomen zijn en komen uit onderzoeken die in het verleden door wetenschappers zijn gedaan. Alle wetenschappelijke onderzoeken die gedaan zijn naar Goji bessen in combinatie met de gezondheid kunt u op Pubmed lezen. Type de term Lycium Barbarum in en u krijgt de onderzoeksresultaten betreffende de Goji bes in relatie tot de gezondheid.”
Op de website Goji-bes.nl wordt geschrevent:
“Er zijn over de Goji bes verschillende wetenschappelijke studies geschreven. Deze zijn publiekelijk toegankelijk. Je komt er zo: Ga naar PubMed.Gov en type daar in: Lycium Barbarum (de Latijnse naam voor de Goji bes). Je vindt daar meer dan 60 studies (Engels) met betrekking tot de Goji. Een andere bron is edscape.com. Type ook daar Lycium Barbarum in de zoekbalk.”
Op de site website Gojibes.nl wordt geschreven:
“Er zijn vanuit China en inmiddels ook de VS vele onderzoeken gedaan naar de positieve werkingen van goji bessen.”
Het onderbouwen van een gezondheidsclaim met wetenschappelijk onderzoek wordt te pas en te onpas gebruikt. Niet zelden zijn er behoorlijke kanttekeningen bij te plaatsen die de gezondheidsclaim op zijn minst laat wankelen. Iedereen kan op Pubmed gratis samenvattingen lezen van bijna alle gepubliceerde biomedische onderzoeken. Het is een bijzonder grote digitale bibliotheek met bijna 23 miljoen artikelen. Wanneer een onderzoek op Pubmed te vinden is, zegt het niets over de kwaliteit van het onderzoek en hoe de conclusie moet worden geïnterpreteerd. Dat zal op basis van een aantal criteria beoordeeld moeten worden.
Het verwijzen naar Pubmed om een gezondheidsclaim te onderbouwen zegt dan ook niets. Wat is dan belangrijk om op te letten bij de onderzoeken die in Pubmed naar voren komen?
In eerste instantie of het onderzoek is gedaan bij cellen, weefsels, dieren of mensen. Dierproeven en in-vitro onderzoek hebben belangrijke nadelen. Dieren verschillen teveel van mensen [5] en een mens is vele malen uitgebreider en complexer dan in een laboratorium gekweekte lichaamscellen (in-vitro). Dat soort onderzoek kan aanwijzingen geven waardoor vervolgonderzoek bij mensen opgezet kan worden. Dierproeven en in-vitro onderzoek kunnen dus zeker onderdeel uitmaken van een onderzoekstraject. Dierproeven zijn zelfs verplicht bij de ontwikkeling van een nieuw medicijn. Op zichzelf hebben de resultaten echter nauwelijks waarde voor de mens. Zonder verschillende vervolgonderzoeken bij mensen zal een medicijn ook niet tot de markt worden toegelaten.
Deze inleiding was nodig omdat veel onderzoek naar gojibessen is gedaan bij proefdieren of kweekcellen. Hierbij is meestal niet gekeken naar de hele gojibes, maar naar individuele stofjes die erin zitten. Eén van de belangrijkste groep stoffen in gojibessen waar gezondheidheidseffecten aan worden toegeschreven zijn ‘Lycium barbarum polysacchariden’ (LBP). Andere stofjes zijn zeaxantine, carotenoïden en flavonoïden. Hoewel gezegd moet worden dat de onderzoeken hiernaar vaak gunstige resultaten laten zien (soms alleen bij een onrealistisch hoge dosis), heeft het nauwelijks praktische relevantie voor de mens. Het remmen van de groei van bepaalde kankercellen in een laboratorium is bijvoorbeeld niet hetzelfde als het vertragen van kanker bij mensen. Bij proefdieren leken antioxidanten veelbelovend om chronische ziekten mee te bestrijden. Nu blijkt dat de resultaten bij mensen teleurstellend zijn.
Rijk aan antioxidanten, dus gezond?
Veel enthousiastelingen van ‘superfoods’ noemen het grote aantal antioxidanten, niet zelden aangegeven met de ORAC-waarde (Oxigen Radical Absorbance Capacity). Ook de websites Gojibessen.nu en Gojibes.nl halen de ORAC-waarde aan:
“Het aantal antioxidanten die in de goji bes zitten zijn getest de hoogste hoeveelheid van welke vrucht of groente dan ook. Dit is getest en bevestigd door het Amerikaanse Departement van Landbouw. De hoeveelheid van de goji bes ligt op 18500, waarbij bijvoorbeeld de bosbes ligt op een waarde van 2200. Deze ORAC waarde (Oxygen Radical Absorbance Capacity), zoals deze uitgedrukt wordt, ligt bij de goji bes dus veel hoger.”[6]
“De hoeveelheid antioxidanten in een bepaald produkt wordt uitgedrukt in de ORAC waarde. ORAC waarde staat voor Oxygen Radical Absorbance Capacity. Deze waarde bepaalt men aan de hand van een standaard test welke is goedgekeurd door het Ministerie van Landbouw in de V.S. De test is onwikkelt door Guohua Cao, een arts en chemicus die werkzaam was bij het nationale instituut in Baltimore.”[4]
Het Amerikaanse departement van landbouw (United States Department of Agriculture, USDA) had tot voor kort inderdaad een lijst op haar website staan met de ORAC-waarde van verschillende voedingsmiddelen [7]. Toch zijn daar kanttekeningen bij te plaatsen. Eén kanttekening is dat de ORAC-waarde van een voedingsmiddel in-vitro wordt bepaald. Dat is begrijpelijk omdat het anders nauwelijks te meten is. Maar dat wil niet zeggen dat de gemeten waarde in een biologisch systeem zoals de mens dezelfde is. De biobeschikbaarheid van verschillende polyfenolen (een stof met een antioxidantwerking) varieert namelijk sterk doordat het spijsverteringskanaal de absorptie vermindert [8]. De ORAC-waarde kijkt hier niet naar.
De onbruikbaarheid wordt versterkt doordat er maar naar een klein aantal reagerende stofjes wordt gekeken. Door een toenemend aantal bewijzen die laten zien dat de ORAC-waarde geen relevante informatie geeft voor de gezondheid [9] heeft de USDA in 2012 de lijst van haar website gehaald. Veel sites hebben dit gemist of vinden het niet nodig om de informatie op de website aan te passen. Kortweg is de ORAC-waarde niet bruikbaar in de praktijk en wordt die voornamelijk ingezet als marketinginstrument.
Een ander punt dat het USDA aanhaalt is dat de ORAC-waarde regelmatig verkeerd wordt gebruikt. Wat zijn bijvoorbeeld de merkbare voordelen van een ORAC-waarde van 18.500? En is er sprake van een dosis-respons relatie wat wil zeggen dat een ORAC-waarde van 18.500 [10] keer effectiever is dan een ORAC-waarde van 1.850?
Los van het nu van de ORAC-waarde laat de wetenschappelijke literatuur geen consistente uitkomsten zien van antioxidanten [11-13]. En die antioxidanten zijn juist één van de sterkste argumenten die worden aangedragen om de gezondheidsvoordelen van gojibessen (maar ook andere ‘superfoods’) mee te onderbouwen.
Terug naar de boodschap ‘meer is beter’ die uitgedragen wordt in de vorm van de ORAC-waarde. Als het om voeding gaat is er voor iedere voedingsstof wel een optimale inname. Een hogere inname geeft geen extra voordeel en kan zelfs gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Ook vitamines en mineralen (waarvan sommige werken als antioxidant) kunnen bij een teveel voor problemen zorgen. Vandaar de opgestelde ‘aanvaardbare dagelijkse inname’ (ADI) voor vitamines. Vitamine C kan bijvoorbeeld bij een teveel ineens als pro-oxidant gaan werken [10].
De wetenschap en commerciële belangen
Voor het onderbouwen van gezondheidsclaims moeten we het dus niet hebben van dierproeven en weefselonderzoek. Laten we daarom kijken naar het onderzoek dat is gedaan met mensen. Er is een serie onderzoeken naar een commercieel gojidrankje met de naam GoChi. Deze onderzoeken zijn opgezet, gefinancierd en uitgevoerd door het bedrijf ‘FreeLife International’, de aanbieder van GoChi. Het drinken van 120 ml van dit drankje zou gelijk staan aan 150 gram verse gojibessen. Het onderzoeksteam is iedere keer bijna onveranderd met alleen maar medewerkers van FreeLife en telkens de wetenschappelijk directeur van FreeLife (Harunobu Amagase) als eerste auteur. Dit is dus wezenlijk niet anders dan een slager die zijn eigen vlees keurt. Onderzoeken die uitwijzen dat er mensen zijn die allergisch zijn voor gojibessen (wat bij veel soorten fruit mogelijk is) komen niet van Freelife, maar van onafhankelijke onderzoekers [14-16].
GoChi en algemeen welzijn
Misschien het bekendste onderzoek komt uit 2008 [17]. In dit gerandomiseerde dubbelblinde en placebogecontroleerde onderzoek (RCT) is gekeken naar een groot aantal gezondheidseffecten van het commercieel gojidrankje GoChi. Voorafgaand aan het onderzoek kregen de deelnemers een medisch onderzoek waarbij lengte, gewicht, bloeddruk, hartslag, etc werden gemeten. Daarna kregen ze een vragenlijst met 48 items over lichamelijke en psychische symptomen. Deze vragen konden ze op een subjectieve manier waarderen op een schaal van 0-5. Vervolgens kregen 16 deelnemers GoChi (120 ml) en 18 deelnemers een placebodrankje voor een periode van 14 dagen. Na 14 dagen rapporteerde de groep die GoChi kreeg verbeteringen op: energie-niveau, sportprestaties, nachtrust, kunnen opstaan s’ochtends, focus op activiteiten, mentale alertheid, rust, gezond voelen, tevredenheid en geluk. Verder gaf de groep aan dat de vermoeidheid en stress afnamen en de werking van het maag- darmkanaal verbeterde. De groep die het placebodrankje kreeg gaf aan dat ze minder last had van brandend maagzuur en dat ze zich gelukkiger voelde.
De onderzoekers concludeerden dat de resultaten duidelijk aangeven dat de consumptie van GoChi het subjectieve gevoel van welzijn positief beïnvloed, de psychische prestaties laat verbeteren en het maag- darmkanaal beter laat werken.
Bij dit onderzoek zijn wel een opmerkingen te maken. Het aantal deelnemers is beperkt , de tijdsduur kort en er zijn veel subjectieve uitkomstmaten. Het placebodrankje had dezelfde kleur en smaak en zat in een identiek flesje. Het verschil was dat het geen voedingswaarde had. Wat de ingrediënten waren wordt niet vermeld, maar gebruik van kunstmatige zoetstoffen is onvermijdelijk. Het is bijzonder moeilijk en onwaarschijnlijk dat er geen verschil in smaak is waar te nemen. Deelnemers die bekend zijn met GoChi kunnen dit merken. In combinatie met subjectieve uitkomstmaten kan dit de resultaten hebben beïnvloed. Op zijn best kan dit onderzoek gezien worden als een pilot-onderzoek.
GoChi en lichaamseigen antioxidanten
In 2009 hebben de onderzoekers in een RCT gekeken naar het effect van GoChi op lichaamseigen enzymen die werken als antioxidant (superoxide dismutase SOD, glutathione peroxidase GSHPx) [18]. Deze waarden geven de lichaamseigen antioxidatieve capaciteit weer, wat een betere maat zou zijn dan alleen het aantal antioxidanten in GoChi. Verder werd er ook gekeken naar MDA (malondialdehyde) dat een marker is van oxidatieve stress. Verhoging daarvan is ongunstig. Deze bepalingen werden in-vitro gedaan met behulp van ‘enzyme immunoassay’, een laboratoriumtest voor het meten van bepaalde stoffen in lichaamsvloeistoffen. In deze test wordt een antistof bij de lichaamsvloeistof gedaan. Deze antistof bindt alleen met een specifiek antigeen, bijvoorbeeld SOD of GSHPx. Het gevormde complex is dan ‘gelabeld’. Via verschillende tussenstappen kan via dat ‘label’ een kleurstof ontstaan die zichtbaar maakt of het antigeen aanwezig is. De sterkte van de kleuring geeft de hoeveelheid van het antigeen aan.
Terug naar het onderzoek. De deelnemers waren dit keer 50 gezonde ouderen (55-72 jaar) en het onderzoek duurde 30 dagen. Bij de deelnemers die GoChi kregen was na 30 dagen een verhoging te zien van SOD (+8,4%) en GSH-Px (+9,9%) terwijl het MDA afnam (-8,7%). Deze waarden verschilden na 30 dagen significant met de placebogroep met respectievelijk een toename van 8,1 en 9,0% en een afname van 6,0%. Bij de placebogroep waren geen verschillen gedetecteerd tussen de eerste en laatste dag.
De onderzoekers concluderen dat GoChi de antioxidatieve capaciteit bij mensen verhoogt door het stimuleren van endogene biomarkers. Bij voortgezet gebruik zou GoChi kunnen helpen om aandoeningen die gerelateerd zijn aan schade door vrije radicalen te voorkomen of te beperken.
De vraag is wat deze uitkomsten voor praktische betekenis hebben. Leven we er langer door? Krijgen we minder snel kanker? Zijn ze gezonder dan andere soorten fruit? Vragen die op basis van dit onderzoek niet beantwoord kunnen worden, maar waarvan de antwoorden wel relevant zijn. Er zijn slechts tussenliggende eindpunten gemeten waarvan het nut op harde uitkomstmaten de laatste tijd steeds twijfelachtiger is geworden.
GoChi en biomarkers van het immuunsysteem
Een derde RCT uit 2009 heeft gekeken naar GoChi en het effect ervan op het immuunsysteem bij 60 ouderen (55-72 jaar) [19]. Er zijn namelijk aanwijzingen uit in-vitro onderzoek en uit dierproeven dat de ‘Lycium Barbarum Polysacchariden’ (LBP) uit de gojibes het immuunsysteem versterken. De ene groep kreeg 30 dagen lang GoChi (120 ml) en de andere groep een placebodrankje. Aan het einde van het onderzoek hadden de deelnemers die GoChi kregen een groter aantal witte bloedcellen, interleukine-2 en immunoglobuline G vergeleken met de deelnemers die het placebodrankje kregen. Op andere afweercellen werd geen effect gevonden. De placebogroep liet geen enkele verandering zien op de gemeten biomarkers voor de afweer.
De deelnemers die GoChi kregen rapporteerden verder dat ze zich in het algemeen beter voelden. Ze waren minder vermoeid, sliepen beter en het korte termijn geheugen verbeterden vergeleken met de eerste dag van het onderzoek. De placebogroep liet geen verbeteringen zien. Ongewenste bijwerkingen werden niet gevonden en zowel in de groep die GoChi kreeg als bij de placebogroep waren er geen veranderingen in lichaamsgewicht, bloeddruk, stoelgang en bloedbeeld.
Ook hier zijn de uitkomstmaten tussenliggende eindpunten. Er is niet uit af te leiden wat we daar in de praktijk van merken en of er een verschil is met andere soorten fruit.
GoChi en calorieverbruik en middelomtrek
Twee kleine RCT’s uit 2011 hebben gekeken naar het effect van GoChi op het rustmetabolisme en de middelomtrek, die in één artikel zijn gepubliceerd [20]. Ditmaal noemen de onderzoekers het zelf een pilot-onderzoek omdat er slechts 8 mensen aan deelnamen van gemiddeld 34 jaar. Het eerste onderzoek keek naar de ruststofwisseling en het calorieverbruik na een maaltijd. De deelnemers kregen één van de drie hoeveelheden van het drankje GoChi (30, 60 of 120 ml) of een placebodrankje. In het andere onderzoek dat 14 dagen duurde kregen de deelnemers het advies om na 19:00 minder te eten en dagelijks een kwartier te gaan wandelen. Daarnaast kregen de deelnemers dagelijks 120 ml GoChi of een placebodrankje. Bij inname van 120 ml van GoChi nam een uur na de maaltijd het calorieverbruik toe met 10% vergeleken met het placebodrankje. Het andere onderzoek liet zien dat bij de deelnemers die GoChi kregen na 14 dagen de middelomtrek met 5,5 cm ws afgenomen vergeleken met de placebogroep. Op alle andere parametrische uitkomstmaten (zoals lichaamsgewicht) is geen verschil gevonden.
Aanvullend hierop konden de deelnemers op een schaal van 0-5 aangeven of bepaalde lichamelijke en psychische symptomen waren verminderd. Hieruit blijkt dat de deelnemers die GoChi kregen een vermindering rapporteerden van vermoeidheid, zwakte, neiging tot uitstellen, hoofdpijn, depressie, dagdromen, kortademigheid, rugpijn, stijve schouders en koude handen en voeten. De deelnemers die het placebodrankje kregen rapporteerden geen enkele verandering in deze uitkomstmaten.
Ook hier zijn enkele opmerkingen te maken. Het aantal deelnemers was klein en het onderzoek duurde kort. Onderzoek dat langer duurt en met een groter aantal deelnemers is nodig om de resultaten te bevestigen alvorens er gezondheidsclaims op te kunnen baseren.
Verder is het niet onwaarschijnlijk dat een verschil in smaak waarneembaar is tussen GoChi en het placebodrankje dat bestond uit de kunstmatige zoetstof sucralose (10 mg), kunstmatige fruitsmaakstoffen (30 mg), citroenzuur (60 mg), karamelkleur (12 mg) en water (30 mg).
GoChi en effecten na lichamelijke inspanning
De groep van FreeLife-onderzoekers keek in 2012 in de vorm van een 30 dagen durende RCT naar de effecten van GoChi op stresshormonen en andere lichamelijke en psychische uitkomstmaten na een korte intensieve lichamelijke inspanning [21]. Ditmaal deden er 39 deelnemers mee die of GoChi of het placebodrankje kregen. Op de eerste en laatste dag van het onderzoek ondergingen de deelnemers een korte intensieve lichamelijke inspanning (12-14 min, bij 70% van de maximale hartslag) en vulde ze een vragenlijst in met vragen over lichamelijke en psychische symptomen. Deze vragen konden ze op een subjectieve manier waarderen op een schaal van 0-5. Voor en na deze inspanning werd er gekeken naar de concentratie DHEA, cortisol, glucose en melkzuur als biomarkers voor onder andere het omgaan met lichamelijke stress.
Na 30 dagen rapporteerden de deelnemers die GoChi kregen dat ze minder vermoeid waren na inspanning, een betere bloedcirculatie hadden en dat ze zich gezonder voelden. De deelnemers die het placebodrankje kregen rapporteerden geen veranderingen. In beide groepen was er geen verandering in lichaamsgewicht, BMI en vetmassa. Zowel bij de deelnemers die het placebodrankje kregen als bij de deelnemers die GoChi kregen stegen zowel bij aanvang als aan het einde van het onderzoek de concentraties cortisol en DHEA na de intensieve inspanning. Er was wel een verschil tussen de twee groepen. De stiiging was na 30 dagen minder hoog bij de deelnemers die GoChi kregen vergeleken met de deelnemers die het placebodrankje kregen. De onderzoekers suggereren dat GoChi het lichaam beter in staat stelt om met lichamelijke stress om te kunnen gaan.
De vraag is wat deze uitkomsten voor praktische betekenis hebben. Bovendien waren de twee groepen bij aanvang van het onderzoek niet aan elkaar gelijk. De deelnemers die het placebodrankje kregen waren bij aanvang van het onderzoek minder vermoeid na inspanning, hadden een betere bloedcirculatie en voelde zich over het algemeen gezonder dan de deelnemers die GoChi kregen. De laatste twee uitkomstmaten waren bij de deelnemers die het placebodrankje kregen zelfs bij aanvang lager dan bij de deelnemers die GoChi kregen na 30 dagen. Dat verschil kan behoorlijk zijn waardoor de vergelijking niet eerlijk is.
Ondanks gunstige resultaten is dit het derde onderzoek dat geen effect laat zien op het lichaamsgewicht. Desondanks zijn er gezondheidsclaims te lezen dat goji helpt bij het verliezen van gewicht.
Overzichtsartikel: GoChi en algemeen welzijn
In 2012 heeft de onderzoeksgroep van FreeLife een overzichtsartikel gepubliceerd waarin ze keken naar het effect van de gojibes op het algemeen welzijn [22]. De zoektocht in de literatuur leverde alleen 4 van hun eigen onderzoeken op, met in totaal 161 deelnemers [17-21].
“We searched MEDLINE for studies published in any languages from 1966 to April 2011 using as search terms ‘‘Lycium barbarum,’’ ‘‘Lycium,’’ or ‘‘goji.’’ The search was restricted to studies of human participants. However, this MEDLINE search did not find appropriate clinical studies for L. barbarum on general well-being except for our recent randomized, double-blind, placebo-controlled studies.”
Zoals eerder beschreven kregen alle deelnemers in de onderzoeken een vragenlijst over fysieke en psychische symptomen zoals vermoeidheid, geheugen, stoelgang, nachtrust, etc. De vragen konden ze waarderen van 0-5. Een hoge score kwam overeen met een slechter gevoel en was dus ongunstig. Deze subjectieve vragenlijst vulde de deelnemers bij aanvang en aan het einde van het onderzoek in. Vervolgens werd er gekeken naar de verschillen hierin tussen de deelnemers die Gochi kregen (120 ml/dag) en deelnemers die het placebodrankje kregen.Na analyse blijkt dat de deelnemers die GoChi kregen verbeteringen rapporteerden van zwakte, stress, mentale alertheid, opstaan s’ ochtends, kortademigheid, focus op activiteiten, kwaliteit van de nachtrust, dagdromen, algemeen gevoel van gezondheid en welzijn, vermoeidheid, depressie, rust en kalmte vergeleken met de deelnemers die het placebodrankje kregen. Een verandering van het lichaamsgewicht werd niet gevonden.
Opmerkingen die bij het overzichtsartikel zijn te plaatsen:
FreeLife International
De oprichters van FreeLife International zijn Ray Faltinsky en Kevin Fournier, toen verkopers van voedingssupplementen. Tegenwoordig richt het bedrijf zich op GoChi en het afslanksupplement TAIslim. Een voormalige medewerker en woordvoerder van FreeLife International (1995-2007) is voedingsdeskundige Earl Mindell. Hij is enkele jaren in het nieuws gekomen omdat hij openlijk veelbelovende gezondheidsclaims maakte voor gojibessen die hij niet kon onderbouwen [23].
Achter het wetenschappelijk gezicht van het bedrijf schuilt een piramide-verkoopsysteem waarbij omzet een primaire rol speelt [24]:
“It costs only $29.95 to become a FreeLife Marketing Executive (ME) and begin earning from your referrals and the referrals of others who join your Team. The great news is that you decide how much time and effort you want to put into sharing the Challenge – it’s up to you as you are finally your own boss! The best way to get started is with a Gold or Platinum Quick Start Pack.
Now just help 4 people achieve Star Director II like you did and you will be driving a luxury car paid for by FreeLife! It’s that simple! Next, help those 4 drive a Lux Car and you can be earning a solid full-time income with FreeLife. Help just 2 more drive a Lux Car and you’re at about $100,000 a year in income! Help those 6 continue to grow and you can be at the prestigious title of Royal Ambassador, where the average earnings are nearly $500,000 a year!”
Met deze informatie is het moeilijk om de onderzoeken uit de koker van FreeLife serieus te nemen. Belangenverstrengeling is duidelijk aanwezig en onafhankelijk onderzoek bij mensen dat de resultaten reproduceert ontbreekt.
Onafhankelijke overzichtsartikelen
Kijken naar één onderzoek kan misleidend zijn. Belangrijker is welke richting de gehele literatuur op wijst, waarbij niet alleen de kwantiteit, maar ook de kwaliteit wordt meegenomen. Dit is wat er gebeurt in overzichtsartikelen. Er zijn twee overzichtsartikelen verschenen die niet afkomstig zijn van FreeLife. Deze onderzoekers zijn realistischer en terughoudend. Ze concluderen dat er onvoldoende bewijzen zijn voor de vele gezondheidsclaims die gemaakt worden [25, 26]:
“Concerning the numerous products found on the health food market, there are at the moment no scientific evidences to sustain the claims made for Goji juice as a “cure-all” or a miraculous drink for well-being and longevity’ [25].
‘In conclusion, while the goji fruit may posses interesting biological properties, further studies are indispensable before any recommendation of use can be made for goji products.” [26]
Ook de Amerikaanse website MedlinePlus heeft naar de gezondheidsclaims van gojibessen gekeken. MedlinePlus is de website van het ‘National Institutes of Health’s’ die gemaakt is voor patiënten en zijn familie en vrienden. De informatie is afkomstig van de grootste medische bibliotheek (National Library of Medicine) en staat onder toezicht van een adviesraad. Ook op deze site is te lezen dat er onvoldoende bewijs is voor de gezondheidsclaims [27]:
“The effectiveness ratings for LYCIUM are as follows: Insufficient evidence to rate effectiveness for…
- Diabetes
- High blood pressure
- Fever
- Malaria
- Cancer
- Blood circulation problems
- Sexual problems (impotence)
- Dizziness
- Ringing in the ears (tinnitus)
- Other conditions
More evidence is needed to rate the effectiveness of lycium for these uses.”
Gojibes versus andere fruitsoorten
Tot slot zouden de vragen moeten worden gesteld hoeveel gojibessen er gegeten zouden moeten worden en of er verschillen zijn met andere fruitsoorten om specifiek gojibessen als ‘superfood’ te omschrijven. Op dit moment kunnen deze vragen niet beantwoord worden. Onderzoek dat gojibessen met ander fruit vergelijk is nauwelijks gedaan. Wel is er bij ratten gekeken naar het effect van 7 verschillende soorten bessen op slokdarmkanker [28]. Hieruit blijkt dat alle bessen met elkaar te vergelijken zijn. De ‘gewone’ bosbes deed het even goed dat als de gojibes.
Het ‘World Cancer Research Fund’ (WCRF) heeft in 2007 een lijvig werk gepubliceerd over de relatie voeding en kanker [29]. De conclusie luidt dat fruit in zijn algemeen het risico op mond-, slokdarm, long en maagkanker waarschijnlijk verlaagt. Verschillende overzichtsartikelen laten zien dat een ruime consumptie van fruit het risico op verschillende ziekten verlaagt [30-32]. Deze gunstige effecten gelden voor fruit in zijn algemeen en zijn niet geschikt om één fruitsoort boven de andere te plaatsen. Dat is eenvoudigweg niet onderzocht. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat juist een grote variatie aan verschillende fruitsoorten voor het gunstige effect verantwoordelijk is.
Er is momenteel dan ook onvoldoende bewijs om de consumptie van specifieke fruitsoorten te adviseren. Dat geldt voor appels, peren en bananen, maar ook voor gojibessen.
Conclusie
Met het eten van fruit is natuurlijk niets mis. Dat geldt ook voor bessen, waaronder de gojibes. De gojibes wordt echter geschaard onder de ‘superfoods’ die door de voedingswaarde uiteenlopende gezondheidsvoordelen met zich meebrengt. Zowel commerciële- als niet-commerciële websites gaan hierin mee en plaatsen verschillende gezondheidsclaims.
Na een kritische bestudering blijkt dat de meeste gezondheidsclaims voornamelijk zijn gebaseerd op resultaten uit in-vitro onderzoek en uit dierproeven. Deze resultaten kunnen niet vertaald worden naar mensen en zijn daardoor niet bruikbaar om gezondheidsclaims op te baseren. De serie onderzoeken die zijn uitgevoerd bij mensen zijn opgezet, gefinancierd en uitgevoerd door FreeLife International, de aanbieder van het commerciële gojidrankje GoChi dat ook in de onderzoeken is gebruikt. De kwaliteit van deze onderzoeken laat te wensen over door onder andere een klein aantal deelnemers, korte tijdsduur en geen praktisch bruikbare uitkomstmaten. Bovendien worden de resultaten niet bevestigd door onafhankelijke onderzoekers.
Alles bij elkaar zijn er teveel en te belangrijke kanttekeningen bij de onderzoeken naar gojibessen te plaatsen waardoor de totale bewijslast om de gezondheidsclaims te rechtvaardigen onvoldoende is.
Gojibessen eten is prima, maar er zijn geen bewijzen dat ze gezonder zijn dan andere fruitsoorten.
Opmerking
De website www.gojibessen.nu heb ik benaderd met enkele vragen over de gezondheidsclaims die op hun website staan. Hier is geen reactie op gekomen. Wel hebben ze gebruik gemaakt van het aanbod om vooraf de conceptversie van dit artikel te lezen. Ondanks het verzoek om alle mogelijke vormen van commentaar hierop te geven bleef een reactie achterwege.
Referenties
- Gojibessen.nu/goji-en-wetenschappelijk-onderzoek/ (gebroken link)
- Gojibessen.nu/goji-bessen-thee/ (gebroken link)
- Goji-bes.nl (gebroken link)
- Gojibes.nl (gebroken link)
- Martiæ-Kehl MI, Schibli R, Schubiger PA. Can animal data predict human outcome? Problems and pitfalls of translational animal research. Eur J Nucl Med Mol Imaging. 2012 Sep;39(9):1492-
- Gojibessen.nu/goji-en-anti-aging/ (gebroken link)
- http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/Place/12354500/Articles/AICR07_ORAC.pdf
- Manach C, Williamson G, Morand C, Scalbert A, Rémésy C. Bioavailability and bioefficacy of polyphenols in humans. I. Review of 97 bioavailability studies. Am J Clin Nutr. 2005 Jan;81(1 Suppl):230S-242S.
- Ars.usda.gov/services/docs.htm?docid=15866 (gebroken link)
- Du J, Cullen JJ, Buettner GR. Ascorbic acid: chemistry, biology and the treatment of cancer. Biochim Biophys Acta. 2012 Dec;1826(2):443-57.
- http://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/antioxidants/
- Bjelakovic G. Antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Mar.
- Berger RG, Lunkenbein S, Ströhle A, Hahn A. Antioxidants in food: mere myth or magic medicine? Crit Rev Food Sci Nutr. 2012;52(2):162-71.
- Larramendi CH, García-Abujeta JL, Vicario S, García-Endrino A, López-Matas MA, García-Sedeño MD, Carnés J. Goji berries (Lycium barbarum): risk of allergic reactions in individuals with food allergy. J Investig Allergol Clin Immunol. 2012;22(5):345-50.
- Monzón Ballarín S, López-Matas MA, Sáenz Abad D, Pérez-Cinto N, Carnés J. Anaphylaxis associated with the ingestion of Goji berries (Lycium barbarum). J Investig Allergol Clin Immunol. 2011;21(7):567-70.
- Carnés J, de Larramendi CH, Ferrer A, Huertas AJ, López-Matas MA, Pagán JA, Navarro LA, García-Abujeta JL, Vicario S, Peña M. Recently introduced foods as new allergenic sources: sensitisation to Goji berries (Lycium barbarum). Food Chem. 2013 Apr 15;137(1-4):130-5.
- Amagase H, Nance DM. A randomized, double-blind, placebo-controlled, clinical study of the general effects of a standardized Lycium barbarum (Goji) juice, GoChi™. J Altern Compl Med 2008; 14: 403–412.
- Amagase H, Sun B, Borek C. Lycium barbarum (goji) juice improves in vivo antioxidant biomarkers in serum of healthy adults. Nutr Res. 2009 Jan;29(1):19-25.
- Amagase H, Sun B, Nance DM. Immunomodulatory effects of a standardized Lycium barbarum fruit juice in Chinese older healthy human subjects. J Med Food. 2009 Oct;12(5):1159-65.
- Amagase H, Nance DM. Lycium barbarum increases caloric expenditure and decreases waist circumference in healthy overweight men and women: pilot study. J Am Coll Nutr. 2011 Oct;30(5):304-9.
- Paul Hsu CH, Nance DM, Amagase H. A meta-analysis of clinical improvements of general well-being by a standardized Lycium barbarum. J Med Food. 2012 Nov;15(11):1006-14.
- Amagase H, Nance DM. Lycium barbarum Fruit (Goji) Attenuates the Adrenal Steroid Response to an Exercise Challenge and the Feeling of Tiredness: A Randomized, Double-blind, Placebo-controlled Human Clinical Study. Journal of Food Research Vol. 1, No. 2; May 2012.
- Gojitrees.com/FreeLifeClassActionLawsuit%5B1%5D.pdf (gebroken link)
- Corporate.freelife.com/international/usa/index.cfm/opportunity (gebroken link)
- Potterat O. Goji (Lycium barbarum and L. chinense): Phytochemistry, pharmacology and safety in the perspective of traditional uses and recent popularity. Planta Med. 2010 Jan;76(1):7-19.
- Potterat O, Hamburger M. Goji juice: a novel miraculous cure for longevity and well being? A review of composition, pharmacology, health-related claims and benefits. Schweiz Zschr Ganzheitsmedizin 2008; 20: 399–405.
- Nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/1025.html
- Stoner GD, Wang LS, Seguin C, Rocha C, Stoner K, Chiu S, Kinghorn AD. Multiple berry types prevent N-nitrosomethylbenzylamine-induced esophageal cancer in rats. Pharm Res. 2010 Jun;27(6):1138-45.
- World Cancer Research Fund / American Institute for Cancer Research. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. Washington DC: AICR, 2007.
- Boeing H, Bechthold A, Bub A, Ellinger S, Haller D, Kroke A, Leschik-Bonnet E, Müller MJ, Oberritter H, Schulze M, Stehle P, Watzl B. Critical review: vegetables and fruit in the prevention of chronic diseases. Eur J Nutr. 2012 Sep;51(6):637-63.
- He FJ, Nowson CA, MacGregor GA. Fruit and vegetable consumption and stroke: meta-analysis of cohort studies. Lancet. 2006 Jan 28;367(9507):320-6.
- Dauchet L, Amouyel P, Hercberg S, Dallongeville J. Fruit and vegetable consumption and risk of coronary heart disease: a meta-analysis of cohort studies. J Nutr. 2006 Oct;136(10):2588-93.