Verbetert zwarte thee het aandachtsvermogen? Volgens Unilever wel. Daarom hebben ze die gezondheidsclaim ter beoordeling ingediend bij de ‘European Food and Safety Authority’ (EFSA) [1]. In 2008 is een vergelijkbare gezondheidsclaim, die ook door Unilever was ingediend, negatief beoordeeld door de EFSA [2]. Sindsdien zijn er echter nieuwe studies verschenen.

Wat is zwarte thee?

Zwarte thee is gemaakt van gekneusde, geoxideerde en gedroogde theebladeren van de theeplant (Camellia sinensis). Het belangrijkste verschil met andere theesoorten, zoals oolong, groene en witte thee, is dat de bladeren sterker zijn geoxideerd. De Gezondheidsraad adviseert in de Richtlijnen Goede Voeding 2015 om dagelijks drie tot vier koppen groene of zwarte thee per dag te drinken [3]. Dit heeft een gunstig effect op de bloeddruk [4-8] en het LDL-cholesterol [9-11] en het is geassocieerd met een lager risico op een hartinfarct [12], beroerte [12, 13] en diabetes mellitus type II [14].

Wat is aandachtsvermogen?

Volgens de definitie van de ‘American Psychological Association‘ (APA) is aandachtsvermogen: “a state of focused awareness on a subset of the available perceptual information”. Het concept van aandacht is een overkoepelende term voor verschillende, maar met elkaar samenhangende cognitieve processen. Aandacht wordt gemeten/gescoord met behulp van gevalideerde en gestandaardiseerde psychometrische tests. Hierbij wordt gekeken naar verbeteringen in termen van verhoogde nauwkeurigheid (meer correcte reacties) en/of verminderde reactietijden (dat wil zeggen snellere responsen).

Het werkingsmechanisme

Het gunstige effect van zwarte thee op de het aandachtsvermogen zou volgens Unilever komen door de cafeïne en L-theanine. De structuur van cafeïne lijkt op die van adenosine en kan dan ook aan de adenosine-receptor binden. Wanneer adenosine aan die receptor bindt treedt er vermoeidheid op (afname neurale activiteit). Cafeïne kan de vermoeidheid verminderen/uitstellen door de adenosine-receptor te bezetten, waardoor adenosine er niet aan kan binden en vermoeidheid wordt verminderd/uitgesteld. Dit heeft een gunstig effect op het aandachtsvermogen.

Schematische weergave van het werkingsmechanisme van cafeïne op de neurale activiteit (klik op de afbeelding voor een vergroting).

De EFSA is het met dat werkingsmechanisme eens. In 2011 hebben ze de gezondheidsclaim dat cafeïne het aandachtsvermogen verbetert dan ook positief beoordeeld (De Europese Commissie moet dit nog goedkeuren) [15]:

“A cause and effect relationship has been established between the consumption of caffeine and increased attention. The following wording reflects the scientific evidence: “Caffeine helps to improve concentration”. In order to bear the claim, a product should contain at least 75 mg caffeine per serving. The target population is the general adult population. ”

De EFSA heeft daarom aan Unilever gevraagd waarin deze nieuwe gezondheidsclaim anders zou zijn. Hierop werd geantwoord [1]:

“The applicant argued that the conditions of use fort hat claim indicate that, in order to bear the claim, a product should contain at least 75 mg of caffeine per serving, which is not the case of black tea. In addition, the applicant explained that the present application refers to a cumulative amount of 1,040 mg of tea solids, delivering at least 90 mg ofcaffeine and 36 mg of L-theanine consumed within a time period of up to 90 min, an amount which can typically be provided by 2–3 servings of black tea, and that this cumulative benefit is not supported by the conditions of use of the positive opinion for caffeine. Finally, the applicant argued that the application was on a food (black tea) and not on a particular constituent, that the effect of black tea on attention is due to the combination of caffeine and L-theanine (the latter contributing tothe claimed effect) and that other tea constituents could also contribute (e.g. epigallocatechin gallate(EGCG)), although the evidence there was currently limited.”

L-theanine is een aminozuur dat vrijwel alleen in de bladeren van de theeplant (Camellia sinensis) zit. Het werkingsmechanisme van L-theanine op de concentratie is minder duidelijk dan dat van cafeïne. Unilever geeft aan dat het mogelijk is dat L-theanine de competitie aangaat met endogene aminozuren voor transport naar de hersenen en op die manier invloed uitoefent op de aanwezigheid van neurotransmitters die betrokken zijn bij het aandachtsvermogen (glutamaat, glycine en gamma-aminobutyric acid (GABA). De EFSA vindt die uitleg te speculatief waarvoor bewijs ontbreekt. Wat betreft het effect van zwarte thee op het aandachtsvermogen lijkt het dus of cafeïne te gaan.

Studies ter onderbouwing

Unilever heeft drie interventie-studies uit hun eigen koker aangeleverd waaruit blijkt dat zwarte thee een gunstig effect heeft op verschillende taken die met aandachtsvermogen te maken hebben [16, 17]. Twee in opzet vergelijkbare studies zijn in één publicatie verschenen [4]. Als thee werden daar ‘PG Tips’ en de minder sterke ‘Lipton Zwarte Thee Yellow Label’ gebruikt [18, 19]. De EFSA merkte bij de resultaten op [1]:

“The Panel notes that these two studies with a similar design showed a consistent effect of black tea on attention when attention performance was assessed using the Attention Switching Task. The Panel also notes that effects of black tea on attention when using Intersensory Attention Tasks were inconsistent between the studies, with the first study showing a significant effect of black tea on attention and the second study showing no effect compared to placebo. The Panel considers, however, that these two studies taken together support an effect of black tea on attention, and that the effect is observed for 2–3 servings of black tea consumed over 50–80 min providing a cumulative dose of tea solids, caffeine and L-theanine of about 1 g, 90–100 mg and 36–46 mg, respectively.”

De andere studie is niet gepubliceerd, maar heeft Unilever wel aan de EFSA overlegd [17]. In alle drie de studies gebruikten de deelnemers regelmatig cafeïne (gemiddeld ca. 300 mg/dag) en werden ze geïnstrueerd om 15-24 uur voor aanvang van de studie geen voedingsmiddelen met cafeïne te eten en te drinken. Deze onthouding van cafeïne zou de effecten (gedeeltelijk) kunnen hebben beïnvloed. Wat betreft de twee gepubliceerde studies achten de auteurs dat onwaarschijnlijk [16]:

“Moreover, adding the amount of caffeine habitually consumed as a covariate to the analyses of the current studies did not change the results. Thus, relief from caffeine withdrawal seems unlikely to account for the currently reported effect of tea on attention.”

Conclusie van de EFSA

Volgens de EFSA blijkt uit die drie studies dat het voldoende aannemelijk is dat zwarte thee, vanwege de cafeïne die erin zit, het aandachtsvermogen verbetert [1]:

“On the basis of the data presented, the Panel concludes that:

  • the following wording reflects the scientific evidence: ‘Owing to its caffeine content, black tea improves attention.
  • in order to obtain the claimed effect, 2–3 servings of black tea providing at least 75 mg of caffeine in total should be consumed within 90 min. The target population is adults in the general population.“

Dus niet door de combinatie van cafeïne en L-theanine die kenmerkend is voor zwarte thee. Daarmee is Unilever het eerste bedrijf met een positieve beoordeling door de EFSA voor thee. Om het geclaimde effect te verkrijgen moet je binnen 90 minuten 2-3 porties zwarte thee drinken, met in totaal ten minstens 75 mg cafeïne. Een kopje (125 ml) zwarte- en groene thee bevat ongeveer 25 mg cafeïne en eenzelfde kopje, maar dan met filterkoffie bevat ongeveer 70 mg cafeïne [20]. Wanneer de Europese Commissie het advies van de EFSA overneemt, heeft Unilever vijf jaar lang het exclusieve recht om deze gezondheidsclaim te gebruiken [21]:

“Health claims for which protection of proprietary data is granted, are authorised for the restricted use of the applicant for a period of five years after the entry into force of the relevant legal act. At the expiry of the five-year period, this restriction should be removed so that the health claim may be used, in conformity with the conditions applying to it, by any food business operator. Such authorisations of claims for the restricted use of the applicant, do not exclude the authorisation of the same claims in case they are based on data and studies other than those for which protection of proprietary data has been granted in accordance with Article 21 of Regulation (EC) No 1924/2006.”

Opmerking

Andere merken/producten hebben wel de mogelijkheid om gebruik te maken van de goedgekeurde gezondheidsclaims voor cafeïne. Over het gebruik daarvan is wel discussie. Dat betekent namelijk dat ook energiedrankjes met cafeïne en suiker gebruik (kunnen) maken van die gezondheidsclaims. Dat is onwenselijk omdat met name kinderen en adolescenten deze energiedrankjes drinken [22] en veelvuldig gebruik ervan gepaard gaat met gezondheidsproblemen [23]. Het is dan ook goed nieuws dat de supermarkten Aldi en Lidl stoppen met de verkoop van energiedrank aan kinderen tot 14 jaar [24].

Eerdere door Unilever ingediende gezondheidsclaim voor zwarte thee

Eerder heeft Unilever de gezondheidsclaim ter beoordeling ingediend dat zwarte thee (door de flavanolen) zorgt voor het behoud van een normale endotheel-afhankelijke verwijding van de bloedvaten. Deze gezondheidsclaim heeft de EFSA begin dit jaar negatief beoordeeld [24]:

“In weighing the evidence, the Panel took into account that the two studies from which conclusions can be drawn for the effect of black tea consumption on ED-FMD in fasting conditions after regular consumption of the food for at least 4 weeks did not show effect of black tea on ED vasodilation. The Panel concludes that a cause and effect relationship has not been established between the consumption of black tea and maintenance of normal ED vasodilation.”

Referenties

  1. EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies),Turck D, Bresson J-L, Burlingame B, Dean T, Fairweather-Tait S, Heinonen M, Hirsch-Ernst KI,Mangelsdorf I, McArdle HJ, Naska A, Neuh€auser-Berthold M, Nowicka G, Pentieva K, Sanz Y, Sj€odin A,Stern M, Tome D, Van Loveren H, Vinceti M, Willatts P, Martin A, Strain SJJ and Siani A, 2018. Scientific Opinion on the black tea and improvement of attention: evaluation of a health claim pursuant to Article 13(5) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Journal 2018;16(5):5266, 17 pp.
  2. Scientific Opinion of the Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies on a request from Unilever PLC and Unilever NV on the scientific substantiation of a health claim related to black tea from Camellia sinensis and help focus attention. The EFSA Journal (2008) 906, 1-10.
  3. Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad, 2015; publicatienr. 2015/24.
  4. Greyling A, Ras RT, Zock PL, Lorenz M, Hopman MT, Thijssen DH e.a. The effect of black tea on blood pressure: a systematic review with meta-analysis of randomized controlled trials. PLoS One 2014; 9(7): e103247.
  5. Onakpoya I, Spencer E, Heneghan C, Thompson M. The effect of green tea on blood pressure and lipid profile: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2014; 24(8): 823-836.
  6. Khalesi S, Sun J, Buys N, Jamshidi A, Nikbakht-Nasrabadi E, Khosravi-Boroujeni H. Green tea catechins and blood pressure: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Eur J Nutr 2014; 53(6): 1299-1311.
  7. Peng X, Zhou R, Wang B, Yu X, Yang X, Liu K, Mi M. Effect of green tea consumption on blood pressure: a meta-analysis of 13 randomized controlled trials. Sci Rep. 2014 Sep 1;4:6251.
  8. Yarmolinsky J, Gon G, Edwards P. Effect of tea on blood pressure for secondary prevention of cardiovascular disease: a systematicreview and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Rev. 2015 Apr;73(4):236-46.
  9. Kim A, Chiu A, Barone MK, Avino D, Wang F, Coleman CI e.a. Green tea catechins decrease total and low-density lipoprotein cholesterol: a systematic review and meta-analysis. J Am Diet Assoc 2011; 111(11): 1720-1729.
  10. Zheng XX, Xu YL, Li SH, Liu XX, Hui R, Huang XH. Green tea intake lowers fasting serum total and LDL cholesterol in adults: a meta-analysis of 14 randomized controlled trials. Am J Clin Nutr 2011; 94(2): 601-610.
  11. Zhao Y, Asimi S, Wu K, Zheng J, Li D. Black tea consumption and serum cholesterol concentration: Systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr. 2015 Aug;34(4):612-9.
  12. Pang J, Zhang Z, Zheng TZ, Bassig BA, Mao C, Liu X, Zhu Y, Shi K, Ge J, Yang YJ, Dejia-Huang, Bai M, Peng Y. Green tea consumption and risk of cardiovascular and ischemic related diseases: A meta-analysis. Int J Cardiol. 2016 Jan 1;202:967-74.
  13. Shen L, Song LG, Ma H, Jin CN, Wang JA, Xiang MX. Tea consumption and risk of stroke: a doseresponse meta-analysis of prospective studies. J Zhejiang Univ Sci B 2012; 13(8): 652-662.
  14. Yang WS, Wang WY, Fan WY, Deng Q, Wang X. Tea consumption and risk of type 2 diabetes: a dose-response meta-analysis of cohort studies. Br J Nutr 2014; 111(8): 1329-1339.
  15. EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies), 2011. Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to caffeine and increased fat oxidation leading to a reduction in body fatmass (ID 735, 1484), increased energy expenditure leading to a reduction in body weight (ID 1487), increased alertness (ID 736, 1101, 1187, 1485, 1491, 2063, 2103) and increased attention (ID 736, 1485, 1491, 2375) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Journal 2011;9(4):2054, 29 pp.
    De Bruin EA, Rowson MJ, Van Buren L, Rycroft JA, Owen GN. Black tea improves attention and self-reported alertness. Appetite. 2011 Apr;56(2):235-40.
  16. Giesbrecht T, Mulder T, van der Meer N and Rowson M, 2012 (unpublished study report). Black tea improves attention and self-reported alertness in a dose-dependent manner.
  17. Pgtips.co.uk/product/category/292161/black-tea  Geraadpleegd: 5 juli 2018 (gebroken link)
  18. Lipton.nl/onze-theesoorten/thee/plain-black/lipton-zwarte-thee-yellow-label.html  Geraadpleegd: 5 juli 2018 (gebroken link)
  19. Voedingscentrum.nl/encyclopedie/cafeine.aspx Geraadpleegd: 5 juli 2018
  20. Zucconi S, Volpato C, Adinolfi F, Gandini E, Gentile E, Loi A, Fioriti L. Gathering  consumption data  on  specific  consumer  groups  of  energy  drinks.  Supporting  Publications 2013:EN-394.  [190 pp.].
  21. EC.europa.eu/food/safety/labelling_nutrition/claims/register/public/?event=getListOfPropClaims Geraadpleegd: 5 juli 2018
  22. Visram S, Cheetham M, Riby DM, Crossley SJ, Lake AA. Consumption of energy drinks by children and young people: a rapid review examining evidence of physical effects and consumer attitudes. BMJ Open. 2016 Oct 8;6(10):e010380.
  23. Volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/aldi-en-lidl-stoppen-met-verkoop-energiedrank-aan-kinderen-tot-14-jaar-kinderartsen-zijn-heel-blij-maar-leeftijd-moet-verder-omhoog-~b38d22d6/ Geraadpleegd: 5 juli 2018
  24. EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies),Turck D, Bresson J-L, Burlingame B, Dean T, Fairweather-Tait S, Heinonen M, Hirsch-Ernst KI,Mangelsdor I, McArdle HJ, Naska A, Neuh€auser-Berthold M, Nowicka G, Pentieva K, Sanz Y, Sj€odin A,Stern M, Tom[1]e D, Van Loveren H, Vinceti M, Willatts P, Martin A, Strain SJJ and Siani A, 2018. Scientific Opinion on black tea and maintenance of normal endothelium-dependent vasodilation: evaluation of ahealth claim pursuant to Article 13(5) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Journal 2018;16(1):5138, 11 pp.